Antibiotiklər (yun. ἀντί — nti— qarşı, βίος—bios—həyat, canlı) — təbii və yarımsintetik olan, canlı hüceyrələrin (mikrob və bakteriyaların, ibtidailərin) artım və inkişafının qarşısını ala bilən heyvan və ya bitki mənşəli maddələrdir.
Antibioz mürəkkəb bioloji hadisədir. Əsas mahiyyəti isə bir sıra mikroorqanizmlərin onları əhatə edən mühitdə başqa mikrobların çoxalmasını və inkişafını dayandıran xüsusi aktiv maddələr ifraz etməsindən ibarətdir. Bu aktiv maddələr antibiotiklər adlanır.
Elm tarixində antibioz hadisəsinin böyük əhəmiyyətini ilk dəfə İ.İ. Meçnikov qeyd etmişdir. İlk antibiotik olan penisillini isə 1929-cu ildə məşhur ingilis bioloqu, Nobel mükafatı laureatı Aleksandr Fleminq kif göbələklərindən almışdır. O vaxtdan antibiotiklər tibdə getdikcə daha geniş tətbiq edilir. Hazırda antibiotiklər əsasən bioloji metodla alınır.
Antibiotiklərin təsir mexanizmi hələ lazımi dərəcədə öyrənilməmişdir. Antibiotiklərin dozasını təsir vahidləri ilə (TV) təyin edirlər. İndiyə qədər bir çox antibiotiklər alınmışdır.
Tibbi praktikada geniş işlədilə bilən antibiotiklər aşağıdakı tələbatı ödəməlidir:
1. yüksək antimikrob aktivliyə malik olmalı;
2. orqanizmdə antimikrob effekti uzun müddət saxlanmalı;
3. az zəhərli olub, lazımi terapevtik təsirə malik olmalıdır.
Antibiotiklərin kimyəvi quruluşu çox müxtəlifdir. Lakin onların hamısı mikrobların həyat fəaliyyəti məhsulları olduğu üçün ümumi antibiotiklər qrupunda birləşir.
Hazırda antibiotiklər o qədər çoxdur ki, artıq onlar təsir mexanizminə görə bir sıra qruplara bölünür:
I. Strukturunda
β- laktam halqası olan antibiotiklər -
penisillinlər, sefalosporinlər, karbanenemlər, monobaktamlar.
Penisillinlər geniş təsir dairəsinə malik olub, ən müxtəlif xəstəliklər zamanı işlədilir. Onların təsnifatı alınması üsullarındakı fərqlərə və bir sıra digər əlamətlərə əsaslanır:
1. Biosintetik (bioloji sintez yolu ilə alınan) penisillinlər.
Mədənin turş mühitində parçalandığı üçün parenteral yolla yeridilənlər:
a) qısamüddətli təsirə malik olanlar: benzilpenisillinin natrium duzu, benzilpenisillinin kalium duzu;
b) uzunmüddətli təsirə malik olanlar: benzilpenisillinin novokain duzu (bisillin - 1, bisillin - 3, bisillin - 5).
Turşuya qarşı davamlı olub, enteral yolla yeritmək üçün: fenoksimetilpenisillin.
2. Yarımsintetik penisillinlər.
Parenteral və enteral yolla yeritmək üçün:
a) penisillinazanın təsirinə qarşı davamlı olanlar: oksasillinin natrium duzu, nafsillin;
b) geniş təsir dairəsinə malik olanlar: ampisillin, amoksisillin.
Parenteral yolla yeritmək üçün (göy-yaşıl irin çöpü də daxil olmaqla geniş təsir dairəsinə malik olanlar): karbenisillinin dinatrium duzu, tikarissilin, azlosillin.
Enteral yolla yeritmək üçün: karbenisillin indianil natrium, karfesillin.
Penisillinlər bakterisid təsirə malikdir. Onların toksikliyi az, terapevtik təsir dairəsi genişdir. Əlavə təsirlərinə əsasən allergik reaksiyalar (xəstələrin 1 - 10%-də) aiddir.
Sefalosporinlər yeridilmə yoluna görə 2 qrupa bölünür:
1. Parenteral yolla yeritmək üçün: sefalotin, sefuroksim, sefotaksim, sefenim və s.
2. Enteral yolla yeritmək üçün: sefaleksin, sefaklor, sefiksim və s.
Karbanenemlərə imipenom, tienam, meropenem; monobaktamlara - aztreopam aiddir.
II.
Mikrolidlər (eritromisin, oleandomisin, roksitromisin, klaritromisin) və azalidlər (azitromisin) - atipik pnevmoniya törədə bilən xlamidiyalara, mikoplazmalara, legionellalara qarşı effektlidir.
III.
Tetrasiklinlər - geniş təsir dairəsinə malik olub, həmçinin mikroorqanizmlərin penisillinlərə və streptomisinə qarşı davamlılığı və ya xəstələrin onlara qarşı sensibilizasiyası zamanı tətbiq edilir. Bunlar allergik reaksiya törədə bilər. Biosintetik (terramisin, tetran, tarxosin, demeklosiklin) və yarımsintetik (rondomisin, vibramisin, minosiklin və s.) növləri ayırd edilir.
IV.
Levomisetin qrupu - həm qram-müsbət, həm də qram-mənfi, o cümlədən, bağırsaq bakteriyalarına, inflüensa çöpünə, həmçinin rikketsiyalara, xlamidiyalara, brusellyozun, tulyaremiyanın törədicilərinə təsir edir. Turşuya davamlı mikobakteriyalar, göy-yaşıl irin çöpü, protey, ibtidailər levomisetinə qarşı az həssasdır və ya qətiyyən həssas deyil. Qanyaranma prosesini zəiflədib, qanazlığı törədə bilər. Levomisetin daxilə qəbul edilir; emulsiya və məlhəmləri xaricə işlədilir.
V.
Aminoqlikozidlər - streptomisin, gentomisin, neomisin, kanamisin, amikasin, tobramisin, sizomisin, menomisin və s. Streptomisin geniş antimikrob təsirə malik olub, xüsusən vərəm mikobakteriyalarına, tulyaremiya, taun, brusellyoz törədicilərinə, patogen kokklara və s. təsir edir. Anaerob mikroorqanizmlər, spiroxetlər, rikketsiyalar, viruslar, patogen göbələklər buna qarşı həssas deyil. İnyeksiyası ağrılıdır. Aminoqlikozidlər eşitmə sinirini zədələyə bilər; bunlardan əksəriyyətinin işlədilməsinə böyrək xəstəlikləri də əks-göstərişdir.
VI.
Siklik polipeptidlər (polimiksinlər). Bunlardan polimiksin - M - sulfatın qram-mənfi bakteriyalara təsiri daha çox nəzərə çarpır. Yalnız hüceyrədən xaric mikroorqanizmlərə təsir göstərir. Patogen kokklar, difteriya çöpü və s. bunlara qarşı davamlıdır. Polimiksin - M - sulfatı parenteral yolla yeritmək olmaz. Çünki sinir sisteminə və böyrəklərə toksik təsir göstərə bilər.
Böyrək xəstəlikləri bu preparatların işlədilməsinə əks-göstərişdir.
VII.
Linkozamidlər (linkomisin, klindamisin və s.) xüsusən anaerob mikroorqanizmlərə, streptokoklara və stafilokoklara qarşı aktivdir. Təhlükəli əlavə təsiri
psevdomembranoz kolitdir (selikli və qanlı ifrazatla ishal, qarında ağrı, qızdırma).
VIII.
Qlikopeptidlər (vankomisin, teykoplanin və s.) - xüsusən qram - müsbət kokklara, o cümlədən, metisillinə qarşı davamlı stafilokoklara güclü təsir göstərir. Toksik
(xüsusən eşitmə orqanı və böyrəklər üçün) olduqlarından az işlədilir.
IX.
Fuzidi turşusu - məhdud (əsasən qram-müsbət bakteriyalara) təsir dairəsinə malik antibiotikdir.
Natrium duzu işlədilir. Penisillinə qarşı davamlı stafilokok infeksiyaları, xüsusən osteomielit zamanı tətbiq edilir.
X.
Müxtəlif antibiotiklər - fuzafuntin (bioparoks) antimikrob və iltihab əleyhinə təsirə malik olub, inhalyasiya üçün aerozol şəklində buraxılır. Gənziyin, tənəffüs yollarının infeksiyaları zamanı tövsiyə edilir. 10 gündən çox işlətmək olmaz (
disbakterioz törədə bilər).
Antibiotiklər gözəl antimikrob və müalicəvi əhəmiyyətə malik olmalarına baxmayaraq, onların hər birinin zərərli təsiri də vardır. Əsasən bunlar böyrəklərin işinə, bir çoxları qaraciyərə, görmə, eşitmə, qoxu və dadbilmə sinirlərinə zəiflədici təsir göstərir. Bəziləri selikli qişalarda və dəridə göbələk xəstəliyi əmələ gətirir. Demək olar ki, hamısı allergik reaksiyalar verir. Buna görə də onların dozası, təyin edildiyi müddət dəqiq olmalıdır. Xüsusilə uşaqlara və hamilə qadınlara bunların təyinində çox diqqətli olmaq lazımdır. Bu dərmanlardan çox kəskin xəstəliklərdə, ağır hallarda istifadə edilməsi məqsədəuyğundur.
Qeyd. Həkim məsləhəti olmadan əsla antibiotik istifadə etməyin . Çünkü şəxsən antibiotikin əks təsirindən yaxınlarımdan birini itirəcəkdim. Bununla yanaşı özümdə antibioyitikin ucbatından az qalmışdı ki , ölüm. Bizdə antibiotik nəfəs darlığ olaraq başldı. Lakin Antibiotik bir çox əks təsirlər göstərə bilər aşağdakı şəkildən hansı təsirlər məruz qala bilərsiz baxın
Antibiotiklər müalicə edir, yoxsa zərər vurur?-
Həkim: “Antibiotiklər bağırsaqda insan orqanizmi üçün yararlı olan mikrobları öldürür”
Antibiotiklərin zərərli olması barədə son vaxtlar mediada olduqca çox məlumat yayılır. İnsanlar antibiotiklərdən imtina edir, bir çoxları isə bu tip dərmanların orqanizmə zərərli olması barədə deyilənlərə inanmaqdadır. Bəs bu dərmanların insan orqanizmində dəhşətli fəsadlar yaratması, bütün vitamin ehtiyatını məhv etməsi doğrudurmu?
Hər xəstəliyə antibiotik tətbiq etməli?
Antibiotiklər zərərli bakteriyaların səbəb olduğu yoluxucu xəstəliklər zamanı daha tez yaxşılaşmağı təmin etmək üçün istifadə edilir. Dünya ölkələrində həkim reseptlərində antibiotiklər 5-ci və ya 6-cı dərəcəli dərman kimi, bizdə isə ən vacib pereparat kimi yazılır. Bir qayda olaraq lazım oldu-olmadı ondan istifadə edirik. Bəzi vətəndaşlar isə antibiotik verməyən həkimlərdən narazı qalır.
Mərkəzi Klinik Xəstəxananın həkimi Samirə Allahverdiyeva bildirir ki, antibiotiklərin allergiya yaratdığı üçün hər orqanizmə tətbiqi doğru deyil: “Elə antibiotiklər var ki, şok yaradır, hətta ölümə belə səbəb olur. Antibiotikin qəbulundan öncə mütləq sınaq tətbiqi edilməlidir, 0,5 ml. dərialtına yeridilməlidir, əgər sınağın yerində 5 dəqiqə ərzində heç bir əks göstərici yaranmırsa demək o orqanizm antibiotiki qəbul edir. Bu sınaq heç vaxt antibiotik qəbul etməyən insanlara tətbiq edilir. Çünki antibiotiklərin allergik xüsusiyyətləri çoxdur”.
Antibiotik vitaminləri məhv etmir
Həkim bildirir ki, antibiotiklərin bədəndəki vitamin ehtiyatını məhv etməsi barədə deyilənlər doğru deyil: “Antibiotiklər yalnız bağırsaqda bəzi yararlı mikrobları öldürür. Bağırsaq çöpləri bizim orqanizmimiz üçün çox lazımdır, bu mikroblar orqanizmimizdə bizə zərər verən digər qrup mikrobları məhv eləmək missiyasını daşıyır. Yararlı bağırsaq çöpləri olmadıqda məlumdur ki, insan orqanizmi zəif düşür. Qida ilə birlikdə qəbul etdiyimiz mikroblar mədə-bağırsaq problemi yaradır, immunitetin çökməsinə səbəb olur. Bundan başqa, orqanizmdə göbələk xəstəlikləri baş qaldırır. Hansı ki, orqanizmdə həmin göbələklərlə mikroblar tarazlıqda olanda heç bir problem olmur, amma biz antibiotiki çox içərək həmin mikrobları öldürürük. Antibiotiklə bərabər göbələk əleyhinə dərmanlar da qəbul edilməlidir, əks təqdirdə göbələk xəstəlikləri yaranır”.
Hansı xəstələrə antibiotik olmaz?
Qeyd etmək lazımdır ki, antibotiklərin düzgün işlədilməsi zamanı baş verən fəsadlar da olur: bağırsaqların disbakteriozu, immunitetin zəifləməsi və s. Ona görə də disbakteriozun əmələ gəlməməsi üçün, antibiotiklər qəbul edərkən paralel şəkildə probiotiklər, immunitetin normallaşdırılması üçün isə vitamin kompleksləri qəbul etmək lazımdır.
Antibiotikləri yalnız həkim təyinatı üzrə, onun dozasını və müddətini artırmadan qəbul etdikdə əksər hallarda antibiotiklər heç bir zərər vermirlər. Lakin bir sıra xəstəliklər və vəziyyətlər var ki, bu hallarda antibiotiklərdən istifadə olunması insan üçün təhlükəli ola bilər. Hamiləlik və uşaq əmizdirilməsi dövründə, uşaq yaşlarında, böyrək və qara ciyər çatışmazlığı olan xəstələr, Allergiyadan (növündən asılı olmayaraq) əziyyət çəkən insanların antibiotikdən istifadəsi məhdudlaşdırılır.
Azyaşlıların antibiotik köməyinə ehtiyacı var?
Samirə Allahverdiyeva bildirdi ki, bir çox hallarda aşağı göstərici ilə uşaqlara da antibiotik tətbiq edilir: “Amma mən bunun əleyhinəyəm. Antibiotik qəbul edəndə xəstəliklə orqanizm yox, dərman mübarizə edir. İnsanının immuniteti möhkəmlənmir. Çalışmaq lazımdır ki, orqanizm xəstəliklə öz gücü hesabına mübarizə aparsın. Antibiotiki o zaman qəbul etmək olar ki, bədən o xəstəliklə mübarizə edə bilmir. Hər xəstəlikdə qəbulu doğru deyil. Çünki orqanizm özü xəstəliklə mübarizə aparanda onu tanıyır, növbəti dəfə eyni xəstəlik baş versə ondan qorunmağı bacarır. Amma antibiotik bu bacarığı məhv edir, bir növ orqanizmi tənbəlləşdirir”.
Müasir antibiotiklərin bir çoxu çox yüksək təsirə malik olmasından danışan həkim, “firma dərmanları” dediyimiz tipdən olan antibiotiklərin daha geniş yayılmasını da vurğuladı. O bildirdi ki, ənənəvi dərmanlar daha yaxşıdır: “Sovet dövründən istifadə edilən pensilin, ampsilin kimi antibiotiklər ən yaxşısıdır. Yeni antibiotiklərin tərkibində də onlar var. Antibiotiklərin konkret olaraq mikroba görə tətbiqi də vacibdir.
Həkimin sözlərinə görə, xüsusi analiz nəticəsində bilinir ki, bədəndə olan hansı mikrob hansı antibiotikə həssasdır, antibiotiki bu nəticəyə görə yazmaq lazımdır: “Amma çox həkim bunu etmir, elə antibiotik yazır ki, geniş spektrlidir və bir neçə mikroba qarşı mübarizə aparır. Bu tip antibiotiklər isə lazımli mikrobu da qırır, lazımsız mikrobu da. Mən daha çox Almaniya istehsalı antibiotiklərin tərəfdarıyam, bir də “Sovet antibiotikləri” dediyimiz ənənəvi dərmanların”.
“Ölkədə satılan antibiotiklərin hamısı nəzarətdən keçib”
Dərman Vasitələrinin Analitik Ekspertiza Mərkəzindən aldığımız məlumata görə antibiotiklər çox böyük dərman qrupuna aiddir, onların tarixi 100 ildən artıqdır. Mərkəz rəsmisi bildirdi ki, antibiotiklər bütün dünyada geniş formada tətbiq edilir, mikrobların qarşısını ancaq onun vasitəsi ilə almaq olur: “Antibiotiksiz həyat mümkün deyil. Minlərlə xəstəliyin qarşısı məhz onların vasitəsi ilə alınır. Dünya nə qədər ciddi, qorxulu xəstəlikdən qurtulub, hamısı antibiotiklərin sayəsində. Amma əlbəttə ki, hər bir dərmal kimi, onun da həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri var. Bütün dərmanların əks təsiri olur. Ölkəmizdə satışda olan bütün haloqramlı antibiotiklər yaralıdır, çünki onların hamısı həm kliniki, həm də laborotor ekspertizadan keçirilir. Sertifikatlaşdırılır və qeydiyyatdan keçir”.
Sonda qeyd edək ki, antibiotikləri alarkən mütləq onların son istifadə olunma tarixlərinə diqqət yetirmək lazımdır. İstifadə vaxtı başa çatan antibiotiklərin qəbul edilməsi çox təhlükəlidir. Çünki, istifadə müddəti başa çatdıqdan sonra bir çox antibiotiklərin toksik təsiri kəskin şəkildə artır.
1)Mənbə.
kayzen.az
2) Mənbə və müəllif .
Lalə Mehralı / Azadinform
